Það er aldrei einfalt eða auðvelt að tilkynna um ofbeldi gegn barni og þó að lögin segi með skýrum hætti að okkur beri að tilkynna ef okkur grunar að barn hafi orðið fyrir ofbeldi þá hika mörg við að tilkynna. Sum vona að þetta lagist án aðgerða, önnur vona að þetta sé bara óheppilegt tímabil og það sé engin þörf á að bregðast við, sum reyna að ræða við gerendur ofbeldisins í stað þess að tilkynna og sum horfa einfaldlega í hina áttina.

Ég veit að þetta er óþægilegt. Ég veit að fólk hefur áhyggjur af því að hafa rangt fyrir sér, áhyggjur af því að rugga bátnum, áhyggjur af því að missa tengsl við ættinga og vini og mörg óttast að vekja reiði og verða jafnvel sjálf fyrir ofbeldi. Það er óþægilegt. Hvað ef við erum að lesa rangt í aðstæður og frændi okkar hættir að tala við okkur, ef systir okkur reiðist okkur og gamall vinur kallar okkur öllum illum nöfnum á Facebook? Það er óþægilegt.

Þessi óþægindi eru samt smávægileg í samanburði við það sem barn sem býr við ofbeldi gengur í gegnum, dag eftir dag. Þegar við forðumst þessi óþægindi til að hlífa okkar eigin tilfinningum þá erum við að forgangsraða okkar eigin þægindum fram yfir öryggi barns sem þarf á okkur að halda. Samkvæmt barnaverndarlögum er ábyrgðin skýr og öryggi barna vegur þyngra en okkar eigin dúnmjúki og öruggi þægindarammi. Það á ekki að vera þægilegt að tilkynna um ofbeldi gegn barni.

Íslensk lög eru skýr: ef okkur grunar að barn hafi orðið fyrir ofbeldi, búi við vanrækslu eða sýni af sér áhættuhegðun þá eigum við að tilkynna það til barnaverndar. Þetta á við um okkur öll og ef þú ert að velta fyrir þér hvort ástæða sé til að tilkynna, þá er ástæða til að ræða málið og skoða það nánar. Við eigum oft erfitt með að átta okkur á því hvað það er sem er tilkynningarskylt, en það er alveg skýrt að við eigum aldrei að hunsa rauðu flöggin. Rauðu flöggin birtast stundum í ónotatilfinningu sem við eigum erfitt með að staðsetja, en um leið og við erum farin að velta því fyrir okkur í hljóði hvort að barn hafi orðið fyrir ofbeldi þá er það rautt flagg sem við verðum að skoða nánar. Ef við erum farin að orða það upphátt við okkar nánasta fólk að okkur grunar að eitthvað sé ekki í lagi, þá er það rautt flagg og við verðum að bregðast við. Í hvert sinn sem við grípum ekki inn þegar okkur grunar að barn hafi orðið fyrir ofbeldi sendum við barninu þau ómeðvituðu skilaboð að því beri að þegja, að það sem þau eru að upplifa sé eðlilegt og við segjum þeim að enginn fullorðinn sjái eða vilji sjá. Þannig sendum við þeim sömu skilaboð og ofbeldismaðurinn sendir þeim.

Rannsóknir sýna því miður að börn sem búa við ofbeldi segja alltof sjaldan sjálf frá og oft reyna þau að fela ofbeldið og þær aðstæður sem þau búa við. Ástæður þess að börn segja ekki frá eru margvíslegar og oft á tíðum mjög flóknar. Þau kunna að telja að ofbeldið sé ekki nægilega alvarlegt eða þau gætu skammast sín og talið sig bera ábyrgð á ofbeldinu. Sum óttast afleiðingar þess að segja frá fyrir sig eða geranda sinn eða skortir orðaforða til að lýsa reynslu sinni. Önnur átta sig ekki á því að það sem þau eru að upplifa sé ofbeldi. Þetta undirstrikar mikilvægi þess að við séum vakandi fyrir merkjum um ofbeldi og bregðumst við, því ábyrgðin er okkar – aldrei þeirra.

Við þurfum líka að átta okkur á því að tilkynning til barnaverndar er ekki sakfelling eða ásökun í þeim skilningi að það þýði endilega að þau sem eru tilkynnt séu ofbeldisfólk eða séu að vanrækja barnið sitt með vilja. Tilkynning er einfaldlega ákall um mat á stöðu barns og felur í sér traust á að fagfólk barnaverndar meti stöðuna og grípi til viðeigandi aðgerða ef þörf krefur. Stundum þurfum við stuðning til að annast börnin okkar betur, og það er allt í lagi.

Verum vakandi í sumar – ábyrgðin er okkar

Nú þegar styttist í sumarfrí skólanna er sérstaklega mikilvægt að minna okkur á að vera vakandi fyrir einkennum ofbeldis meðal barna. Starfsfólk leik- og grunnskóla ásamt starfsfólki í frístund og starfsfólk lögreglu eru meðal helstu tilkynnenda til barnaverndar en yfir sumartímann er starfsemi skóla og frístundar skert sem felur í sér að mörg þeirra sem eru venjulega í daglegum tengslum við börn sjá þau ekki svo vikum skiptir. Það verður oft fækkun á tilkynningum yfir sumartímann sem er því miður ekki vísbending um að ofbeldisatvikum fækki heldur er það vegna þess að þau sem venjulega grípa inn eru flest í sumarfríi. Þá skiptir öllu máli að við hin, hver sem við erum og hvar sem við erum, bregðumst við ef við verðum vör við eitthvað óeðlilegt eða eitthvað sem vekur hjá okkur grun um ofbeldi. Þó að skólarnir fari í frí, þá verður ekkert frí hjá barni sem býr við ofbeldi.

Tilkynningarskyldan gildir jafnt um almenna borgara sem og fagfólk, og á ekki að vera háð því hvort viðkomandi hafi fyrir því ótvíræðar sannanir eða ekki að ofbeldi hafi átt sér stað. Tilkynningarskyldan á að vera hluti af því samfélagi sem við viljum byggja og búa í, samfélagi þar sem öryggi barna vegur þyngra en óþægindi okkar fullorðnu. Við þurfum að efla þekkingu á því hvenær og hvernig á að tilkynna. Við þurfum að þjálfa okkur í því að þora að bregðast við þó það sé óþægilegt og erfitt. Þú þarft ekki að vera viss, þú þarft ekki að hafa sannanir og þú þarft ekki að vera sérfræðingur í ofbeldisforvörnum eða barnavernd til að bregðast við og tilkynna. Ef þú hefur áhyggjur af barni, ert óviss og veist ekki hvað er best að gera þá geturðu haft samband við barnaverndarþjónustu í þínu sveitarfélagi, við Barna- og fjölskyldustofu eða Barnahús og fengið ráðgjöf. Það er óþægilegt að tilkynna um ofbeldi gegn barni, en þín tilkynning getur skipt sköpum í lífi barns. Tilkynnum einu sinni of oft frekar en einu sinni of sjaldan.

Greinin birtist fyrst á Vísi.is þann 22. apríl 2025.

Alfa Jóhannsdóttir, forvarnarfulltrúi Sambandsins skrifar um mikilvægi þess að tilkynna frekar einu sinni of oft heldur en einu sinni of sjaldan ef við verðum vör við öfbeldi gegn börnum.

Hefur þú til­kynnt um of­beldi gegn barni?

Til opinberrar nýsköpunar telst umbótastarf, innleiðing nýjunga eða breyttar aðferðir í opinberum rekstri sem skapar eða eykur virði í starfsemi hins opinbera. Tilnefna má til verðlauna í eftirfarandi flokkum: 

Opið fyrir tilnefningar til og með 6. maí. Sendu inn tilnefningu til Nýsköpunarverðlauna hins opinbera 2025 

Sambandið vekur athygli á að búið er að opna fyrir tilnefningar til Nýsköpunarverðlauna hins opinbera 2025. Markmiðið með verðlaununum er að veita viðurkenningu fyrir framúrskarandi árangur í opinberri nýsköpun síðastliðna 12 mánuði.  


Tilnefningar til Nýsköpunarverðlauna 2025

Samband íslenskra sveitarfélaga hefur unnið að því að efla þekkingu og meðvitund sveitarfélaga um tækifærin sem gervigreind býður upp á. Í því skyni hafa verið unnin tvö skjöl sem veita sveitarfélögum bæði innsýn í þróun mála og hagnýtar leiðbeiningar um notkun AI. Annars vegar er yfirlit yfir stöðuna og framtíðarmöguleika sveitarfélaga í tengslum við gervigreind og hins vegar stutt samantekt um hvað þarf að hafa í huga þegar slík tækni er tekin í notkun.

Rétt notkun gervigreindar getur létt álagi af starfsfólki, aukið skilvirkni og bætt þjónustu við íbúa. Á sama tíma þarf að huga vel að ábyrgri notkun, gagnavernd, öryggi og siðferðilegum þáttum. Með markvissum skrefum geta sveitarfélög verið í fararbroddi í að nýta tækni framtíðarinnar á ábyrgðarfullan og samfélagslega gagnlegan hátt.

Gögnin sem Sambandið hefur tekið saman og sveitarfélögin geta nýtt sér má finna hér.

Gervigreind - hvað er það?

Gervigreind - hvað þarf að hafa í huga

Vefkaffi um gervigreind í nútímasamfélagi

Gervigreind (AI) er ekki lengur hugtak úr framtíðarsögum – hún er orðin hluti af daglegu lífi og vinnuferlum víða um heim, og ekki síður hjá íslenskum sveitarfélögum. Fjöldi opinberra aðila, bæði hérlendis og erlendis, vinnur nú markvisst að því að nýta krafta gervigreindar til að bæta þjónustu, hagræða rekstri og stuðla að nýsköpun.

Gervigreind skapar ný tækifæri fyrir sveitarfélög

Umsóknir bárust frá um 100 umsækjendum upp á rúmlega 255 milljónir króna. Alls voru veittir styrkir til 242 verkefna og var úthlutað fyrir tæplega 76,5 milljónir króna.

Grunnskólar hlutu tæplega 40 milljónir króna til 102 verkefna og skólaskrifstofur hlutu rúmlega 41 milljónir króna til 127 verkefna.

Nánar um úthlutunina á vefsíðu Endurmenntunarsjóðs grunnskóla.

Í síðustu viku var tilkynnt um úthlutun úr Endurmenntunarsjóði grunnskóla fyrir skólaárið 2025-2026. 

Leitarniðurstöður

Úthlutun úr Endurmenntunarsjóði grunnskóla 2025

Leitarniðurstöður

Út­hlut­un úr End­ur­mennt­un­ar­sjóði grunn­skóla 2025

Úthlutun úr Endurmenntunarsjóði grunnskóla 2025